Mekanik Ventilasyonda Oksijen Toksisitesi (Hiperoksik Akciğer Hasarı)

Oksijen (O₂), kritik hipokseminin tedavisinde temel bir farmakolojik ajan olmakla birlikte, suprafizyolojik konsantrasyonlarda uygulandığında belirgin pulmoner toksisiteye sahiptir. Mekanik ventilasyondaki temel hedef, doku hipoksisini önlerken iatrojenik hiperoksik akciğer hasarından kaçınmaktır.

Patofizyoloji: Reaktif Oksijen Türleri (ROS)

Toksisitenin santral mekanizması, yüksek FiO₂ (genellikle > %60) maruziyetinin, endojen antioksidan savunma mekanizmalarını (örn. glutatyon, süperoksit dismutaz) aşan düzeyde Reaktif Oksijen Türleri (ROS) üretimini tetiklemesidir.

Bu kontrolsüz oksidatif stres;

• Lipid peroksidasyonuna (hücre membran hasarı),
• Sürfaktan inaktivasyonuna ve Tip II pnömosit hasarına,
• Alveolo-kapiller membran bütünlüğünün bozulmasına ve permeabilite artışına,
• İnflamatuar mediatörlerin salınımına (biyotravma) yol açar.

Klinik Manifestasyonlar

• Absorpsiyon (Emilim) Atelektazisi: Yüksek FiO₂, alveollerdeki inert gaz olan azotu “yıkar” (nitrogen washout). Normalde alveolleri açık tutan bu “azot splinti” ortadan kalktığında, O₂‘nin kapiller kana hızla emilimi alveoler kollapsa neden olur. Bu durum şantı artırır ve paradoksal olarak oksijenasyonu bozar.
• Hiperoksik Akut Akciğer Hasarı (Lorrain-Smith Etkisi): Uzamış maruziyet (genellikle > 24-48 saat), ARDS’yi taklit eden difüz alveoler hasar tablosuna yol açar. Klinik olarak kompliyansta azalma, P/F oranında düşme ve radyolojik olarak difüz infiltrasyonlar ile karakterizedir.
• Trakeobronşit: Erken dönemde substernal ağrı ve öksürükle kendini gösteren hava yolu inflamasyonu.

Yönetim ve Önleme Stratejisi

Yönetim, “en düşük etkin FiO₂” prensibine dayanır.

1. Hedefli Titrasyon: FiO₂, normoksemiyi değil, kabul edilebilir oksijenasyonu hedefleyerek titre edilmelidir. Çoğu kritik hastada (KİB artışı hariç) hedef SpO₂ %90-96 aralığı (veya ARDSNet protokollerinde PaO₂ 55-80 mmHg / SpO₂ %88-95) yeterlidir. Rutin hiperoksemiden (örn. SpO₂ %100) proaktif olarak kaçınılmalıdır.
2. PEEP Optimizasyonu: FiO₂ ihtiyacını azaltmanın temel yolu PEEP‘tir. Optimal PEEP, atelektatik alveolleri “recruit” ederek, Fonksiyonel Rezidüel Kapasiteyi artırır ve V/Q uyumsuzluğunu düzeltir. Bu, FiO₂‘nin toksik kabul edilen eşiğin (=< 0.60) altına güvenle çekilmesine olanak tanır.