Demir Eksikliği Anemisi (DEA)

Demir Eksikliği Anemisi (DEA), dünya genelinde anemilerin en sık görülen nedenidir ve global hastalık yükünde önemli bir yer tutar. Klinisyenler için DEA, sadece bir “eksiklik” yerine altta yatan potansiyel patolojilerin (gastrointestinal maligniteler, malabsorbsiyon sendromları vb.) bir “semptomu” olarak ele alınmalıdır. Bu yazıda, DEA’nın moleküler temellerini, tanısal tuzaklarını ve kanıta dayalı tedavi stratejilerini inceleyeceğiz.

Patofizyoloji ve Demir Homeostazı

Eritropoez için gerekli olan demirin büyük çoğunluğu, senesan eritrositlerin retiküloendotelyal sistem makrofajları tarafından fagositozu sonucu geri kazanılan demirden sağlanır (Resirkülasyon). Diyetle alınan demir ise dengeyi korumak için kritiktir.

Bu dengede ana düzenleyici hormon karaciğerden salgılanan Hepsidin‘dir. Hepsidin, enterositlerden ve makrofajlardan demir çıkışını sağlayan Ferroportin molekülüne bağlanarak onu degrade eder.

Demir eksikliğinde: Hepsidin baskılanır, emilim artar.
Enflamasyonda: Hepsidin artar, demir makrofajlarda hapsedilir (Kronik Hastalık Anemisi mekanizması).

Etiyoloji: Neden Demir Eksilir?

Tanı koyarken “Neden?” sorusu, tedaviden daha önceliklidir. Etiyoloji üç ana başlıkta toplanabilir:

Artmış İhtiyaç: Gebelik, laktasyon, hızlı büyüme dönemleri (süt çocukluğu, ergenlik).
Yetersiz Alım/Emilim: Malnütrisyon, Çölyak hastalığı, atrofik gastrit, bariatrik cerrahi sonrası durumlar, H. pylori enfeksiyonu.
Kan Kaybı (En sık):
- Gastrointestinal: Ülser, polipler, malignite, anjiodisplazi, parazitler.
- Genitoüriner: Menoraji.

Klinik Not: Menopoz sonrası kadınlarda ve her yaştaki erkeklerde görülen DEA, aksi kanıtlanana kadar gastrointestinal malignite kabul edilmeli ve endoskopik tarama yapılmalıdır.

Klinik Bulgular

Semptomlar aneminin derinliğine ve gelişme hızına bağlıdır. Halsizlik, efor dispnesi ve çarpıntı gibi genel anemi semptomlarına ek olarak doku demir eksikliğine özgü bulgular görülebilir:

Pik (Pica): Toprak, buz (pagofaji) veya kil yeme isteği.
Epitel Değişiklikleri: Kaşık tırnak (Koilonychia), angüler cheilitis, atrofik glossit.
Huzursuz Bacak Sendromu: DEA ile güçlü korelasyon gösterir.

Tanısal Yaklaşım ve Laboratuvar

DEA, mikrositer ve hipokrom bir anemidir. Ancak tanı için sadece tam kan sayımı (hemogram) yeterli değildir.

Temel Laboratuvar Bulguları

Hemoglobin (Hb) & Hematokrit (Hct): Düşük.
MCV (Ortalama Eritrosit Hacmi): Düşük (<80 fL).
RDW (Eritrosit Dağılım Genişliği): Yüksek (Anizositoz).
Retikülosit: Düşük veya normal (İnefektif eritropoez).
Periferik Yayma: Hipokromi, mikrositoz, kalem hücreleri (pencil cells).

Demir Paneli Yorumlama

Kesin tanı için demir parametrelerine bakılmalıdır:

Parametre	Demir Eksikliği Anemisi	Kronik Hastalık Anemisi	Talasemi Taşıyıcılığı
Serum Demiri	Düşük	Düşük	Normal / Yüksek
Ferritin	Düşük (<30 ng/mL)	Normal / Yüksek	Normal / Yüksek
TDBK (TIBC)	Yüksek	Düşük / Normal	Normal
Transferrin Sat.	Düşük (<%16-20)	Düşük / Normal	Normal / Yüksek

Dikkat: Ferritin bir akut faz reaktanıdır. Enfeksiyon, malignite veya karaciğer hastalığı varlığında demir eksikliği olsa bile ferritin “yalancı normal” veya yüksek çıkabilir. Bu durumda Transferrin Satürasyonu daha güvenilirdir.

Tedavi Yönetimi

Tedavinin iki amacı vardır:

Hemoglobin kitlesini normale döndürmek.
Demir depolarını (Ferritin) doldurmak.

Oral Demir Tedavisi (İlk Tercih)

Doz: Günde 100-200 mg elementer demir (genellikle +2 değerlikli formlar: Ferröz sülfat, ferröz fumarat).
Kullanım: Emilimi artırmak için aç karnına veya C vitamini (asidik ortam) ile alınmalıdır. Çay, kahve, süt ve kalsiyum içeren gıdalar emilimi bozar.
Süre: Hb normale döndükten sonra depoları doldurmak için tedaviye en az 3-6 ay daha devam edilmelidir.

Parenteral Demir Tedavisi

Oral tedaviye intolerans (ciddi GİS yan etkileri), emilim bozukluğu veya hızlı yanıt gerektiren durumlarda (örn. 3. trimester gebelik, ağır semptomatik anemi) tercih edilir.

Demir Sükroz veya Ferrik Karboksimalltoz gibi yeni nesil preparatlar, düşük anafilaksi riski ve tek seferde yüksek doz uygulama imkanı sunar.

Sonuç

Demir Eksikliği Anemisi, basit bir kan tablosu bozukluğu değil, multidisipliner yaklaşım gerektiren sistemik bir durumdur. Tedavide başarı, sadece reçete yazmakla değil, hastanın uyumunu sağlamak ve altta yatan kök nedeni ortadan kaldırmakla mümkündür.

Kaynaklar

Yasal Uyarı

Bu blog yazısında yer alan bilgiler, sadece genel bilgilendirme ve eğitim amacıyla hazırlanmıştır. Burada sunulan içerikler, profesyonel tıbbi tavsiye, tanı veya tedavi yerine geçmez ve bu nitelikte yorumlanmamalıdır.
Tıp, sürekli gelişen ve değişen bir bilim dalıdır. Yazıların yayınlandığı tarihteki güncel literatür esas alınmış olsa da, standartlar ve tedavi protokolleri zamanla değişebilir. Bu sitedeki bilgilerin uygulanması sonucunda doğabilecek herhangi bir doğrudan veya dolaylı zarardan yazar sorumlu tutulamaz.