Yoğun bakım üniteleri (YBÜ), hastanelerin en karmaşık ve maliyetli birimleridir. Bu birimlerdeki başarıyı ölçülebilir kılmak adına T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlıkta Kalite Standartları (SKS-Hastane) seti kapsamında spesifik göstergeler belirlemiştir. Bu göstergeler, sadece istatistiksel bir veri toplama süreci değil, klinik süreçlerin iyileştirilmesi için birer yol haritasıdır.
Türkiye’deki uygulamada, bu verilerin 3 aylık analiz dönemleri (Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül, Ekim-Aralık) halinde toplanması, analiz edilmesi ve sonuçlara göre Düzeltici Önleyici Faaliyetlerin (DÖF) başlatılması gerekmektedir.
Yoğun bakım ünitesinin klinik ve operasyonel kalitesini belirleyen 4 temel SKS göstergesi ve yönetimsel detayları:
1. Yoğun Bakım Ünitesinde Basınç Yarası Oranı (HSTN.GKG39)
Basınç yaraları, hemşirelik bakım kalitesinin en direkt göstergesidir. YBÜ hastalarında malnütrisyon, immobilizasyon ve vazopresör kullanımı riski artırsa da, bu oranının takibi “önlenebilir zararları” minimize etmek için kritiktir.
- Tanım: Yoğun bakım ünitesinde yatan ve basınç yarası gelişen (yeni gelişen veya evresi artan) hastaların oranını ifade eder.
- Hesaplama Yöntemi: İlgili dönemde; (Paydada yer alan hastalardan Evre II ve üzeri basınç yarası gelişen hasta sayısı/Yoğun bakım ünitesine yatışı yapılan toplam hasta sayısı + bir önceki aydan devreden hasta sayısı) x 100
- Klinik Yönetim: SKS kapsamında, yatış anında var olan yaralar bu orana dahil edilmez. Bu ayrım, yoğun bakımın kendi bakım kalitesini (de novo yaralar) ölçmesi açısından hayati önem taşır.
- Analiz: Oranların yükselmesi durumunda; pozisyon değiştirme sıklığı, havalı yatakların etkinliği ve nutrisyonel destek protokolleri gözden geçirilmelidir.
2. Yoğun Bakım Ünitesinde Mortalite Oranı (HSTN.GKG40)
Mortalite, yoğun bakımın en sert sonucudur. Ancak bu veri yorumlanırken hastaların ciddiyet skorları (APACHE II, SOFA vb.) ile birlikte değerlendirilmesi (standartize mortalite oranı) bilimsel açıdan daha doğrudur.
- Tanım: İlgili dönemde yoğun bakım ünitesinde yatan hastalardan aynı dönem içinde ölenlerin oranını ifade eder.
- Hesaplama Yöntemi: İlgili dönemde; (Paydada yer alan hastalardan ölen hasta sayısı/ Yoğun bakım ünitesine yatışı yapılan toplam hasta sayısı + bir önceki dönemden devreden hasta sayısı) x 100
- Klinik Yönetim: SKS göstergesi olarak ham mortalite takip edilse de, klinik toplantılarda bu verinin vaka karmasına göre normalize edilmesi gerekir.
- Analiz: 3 aylık trendlerdeki ani yükselişler; hastane enfeksiyonları, personel eksikliği veya kabul kriterlerindeki değişiklikler (palyatif hasta kabulünün artması vb.) açısından irdelenmelidir.
3. Yoğun Bakım Ünitesine Yeniden Yatış Oranı (HSTN.GKG41)
Bu gösterge, “taburculuk güvenliğini” ve servis ile yoğun bakım arasındaki geçiş sürecinin kalitesini ölçer. Erken taburculuk veya serviste yetersiz bakım, hastanın geri dönüşüne neden olur.
- Tanım: İlgili dönemde, yoğun bakım ünitesinden taburcu ya da sevk edilen hastalarda, aynı hastalık ya da komplikasyonları nedeniyle 48 saat içinde aynı seviye veya daha üst seviyedeki yoğun bakımlara yeniden yatışı yapılan hastaların oranını ifade eder.
- Hesaplama Yöntemi: İlgili dönemde; (Paydada yer alan hastalarda 48 saat içinde aynı hastalık ya da komplikasyonları nedeniyle yeniden yatışı yapılan hasta sayısı/Yoğun bakım ünitesinden taburcu ya da sevk edilen toplam hasta sayısı) x 100
- Klinik Yönetim: Planlanmamış yeniden yatışlar, kaynak israfıdır ve hastane içi mortaliteyi artırır.
- Analiz: Yüksek oranlar, “erken taburculuk” baskısını veya servislerdeki hemşire/doktor takibinin yetersizliğini işaret edebilir. Ara yoğun bakım ünitelerinin kullanımı bu oranı düşürmede etkilidir.
4. Beyin Ölümü Açısından Değerlendirilen Hasta Oranı (HSTN.GKG42)
Yoğun bakımın sadece yaşatmak değil, yaşam sonu bakım ve organ nakli organizasyonu konusundaki yetkinliğini gösteren bir süreç göstergesidir.
- Tanım: Yoğun bakım ünitesinde yatan ve beyin ölümü açısından değerlendirilen hastaların oranını ifade eder.
- Hesaplama Yöntemi: İlgili dönemde; (Paydadaki hastalardan beyin ölümü tanısı gereken klinik ön koşullar açısından değerlendirilen hasta sayısı / Glasgow koma skalası 6 ve 6’nın altında olan toplam tekil hasta sayısı) x 100
- Klinik Yönetim: GKS skoru düşen ve beyin sapı refleksleri kaybolan her hasta potansiyel bir donör adayıdır. Bu oranın düşüklüğü, klinik farkındalığın az olduğunu veya yasal prosedürlerin (apne testi vb.) işletilmesinde çekimser kalındığını gösterir.
- Analiz: Hedef, nörolojik hasarlı ölümlerde beyin ölümü tanılama sürecinin eksiksiz işletilmesidir. Bu oran, organ bağışı koordinatörlüğü ile yoğun bakımın entegrasyonunu yansıtır.
Veriden Kaliteye
Bu göstergeler, sadece kalite birimine gönderilecek sayılar değildir. Her bir veri; hasta güvenliği, ekip performansı ve kaynak yönetimi hakkında yoğun bakım uzmanına geri bildirim verir. 3 aylık analiz raporları, yoğun bakım konseyinde tartışılmalı ve gerekli iyileştirmeler (DÖF) zaman kaybetmeden hayata geçirilmelidir.